عنوان: رذیلت ششم: عجله‏
شرح:

شرح فضیلت‌ها و رذیلت‌های اخلاقی

رذیلت ششم: عجله

از جمله صفات رذیله، عجله است، به این معنا که انسان چیزی را قبل از فرارسیدن وقت آن طلب نماید. عجله، به‌طور معمول با حماقت همراه است و آنچه از آن حاصل می‌شود، بدون فكر و تأمل به‌دست می‌آید.

عجله، از صفاتی است که به‌صورت ذاتی در نهاد انسان نهاده شده است، امّا رسوخ آن در دل، در پی پیروی از این رذیلت اخلاقی پدید می‌آید و نیاز به مراقبت و ممانعت دارد. قرآن‌کریم می‌فرماید:

>وَ يَدْعُ الْإِنْسانُ بِالشَّرِّ دُعاءَهُ بِالْخَيْرِ وَ كانَ الْإِنْسانُ عَجُولاً<[1]

از این آیۀ شریفه، به خوبی استفاده می‌شود كه انسان عجول، یعنی کسی که صفت عجله در دلش جای گرفته، قدرت تشخیص بین خیر و شر را از دست می‌دهد و در نتیجه، به گمان تحصیل خیر، به دنبال شر می‌رود.

در همین راستا، یکی از مفاسد عجله، رهاكردن آخرت و روی آوردن به دنیای پست است:

>كَلاَّ بَلْ تُحِبُّونَ الْعاجِلَةَ، وَ تَذَرُونَ الْآخِرَةَ<[2]

خلاصه آنکه، انسان عجول، در پی لقای پروردگار نیست و راه كمال و تقرّب را نمی‏پوید و در مقابل، برای رسیدن به دنیای فانی، شتابان است. چنین کسی، بقا را رها کرده، به فنا چنگ مي‌‏زند، از مُلك بی‏زوال روی گردانده، به دار فریب و مُلك فناپذیر روی مي‌‏آورد و سرگرم لذت‌های زودگذر شده و از لذات باقی محروم مي‌‏گردد. این چنین است که در قیامت به چنین افرادی خطاب می‌شود:

>أَذْهَبْتُمْ طَيِّباتِكُمْ في‏ حَياتِكُمُ الدُّنْيا وَ اسْتَمْتَعْتُمْ بِها فَالْيَوْمَ تُجْزَوْنَ عَذابَ الْهُونِ بِما كُنْتُمْ تَسْتَكْبِرُونَ فِي الْأَرْضِ بِغَيْرِ الْحَقِّ وَ بِما كُنْتُمْ تَفْسُقُونَ<[3]

نتیجه آنكه، عجله، افساری است که شیطان و یاران او، به گردن بندگان می‌افکنند تا آن‌ها را در دام گمراهی گرفتار ساخته، از کمال بازدارند.

آنچه در این مبحث توجه می‌طلبد، اینکه شتاب گرفتن و سبقت در نیکی‌ها، مصداق عجله نیست و اینکه گاهی عجلۀ غیر مذموم شمرده می‌شود، اشتباه است. مثلاً آنجا که قرآن‌کریم می‌فرماید: >فَاسْتَبِقُوا الْخَيْراتِ<[4] یا پیامبر اکرم$ که می‌فرمایند: «إِنَّ اللَّهَ يحِبُّ مِنَ‏ الْخَيرِ مَا يعَجَّلُ»[5]؛ سفارش به این سبقت و تعجیل، در واقع سفارش به تعویق نینداختن كار خیر از وقت مناسب آن و تأکید بر استفاده از فرصت است. این‌گونه آیات و روایات، مطلقاً به معنای خواستن چیزی در غیر موقع مناسب آن، بدون تفكر و تأمل نیست كه مصداق عجله باشد و تصوّر گردد که عجله در کارهای نیک، پسندیده است.

بنابراین، عجله، با تعریفی که بیان شد، در هر صورت مذموم است و هر چه بر شدّتش افزوده شود، ناپسندی آن بیشتر می‌گردد.

ناگفته پیداست که راهکار رفع صفت رذیلۀ عجله، پیروی نکردن از آن و بی‌اعتنایی به خواست شیطان و نیز تمرین ضدّ آن، یعنی آرامش و صبر است.



[1]. اسراء، 11: «و انسان [همان گونه كه‏] خیر را فرا می‏خواند، [پیشامد] بد را می‏خواند و انسان همواره شتابزده است.»

[2]. قیامت، 20و21: «ولی نه! [شما دنیای‏] زودگذر را دوست دارید، و آخرت را وامی‏گذارید.»

[3]. احقاف، 20: «[به آنان می گویند:] نعمت‌های پاكیزه خود را در زندگی دنیایتان [خودخواهانه‏] صَرف كردید و از آنها برخوردار شدید؛ پس امروز به [سزای‏] آنكه در زمین بناحق سركشی می‏نمودید و به سبب آنكه نافرمانی می‏كردید، به عذاب خفّت‏[آور] كیفر می‏یابید.»

[4]. مائده، 48: «پس در كارهای نیك بر یكدیگر سبقت گیرید.»

[5]. الكافی، ج 2، ص 142.