عنوان: رذیلت سی و سوّم: اعتماد و تكیه بر غیر خداوند متعال

شرح: شرح فضیلت‌ها و رذیلت‌های اخلاقی رذیلت سی و سوّم: اعتماد و تكیه بر غیر خداوند متعال این رذیلت، عبارت از آن است كه آدمی بر اسباب و عللی غیر خداوند متعال، اعتماد و تكیه کند. این عوامل، گاهی آشکارند، مانند قوّۀ بدنی، كسب و كار، دانش، ثروت، زمین و زراعت؛ گاهی نیز غیر آشكارند، همچون عقل، تیزهوشی و سیاست‌مداری؛ و در هر صورت، همۀ عوامل، وابسته به قدرت خالق یکتا هستند، امّا انسان در اثر رسوخ این ملکه، گاهی فراموش می‌كند كه در همۀ امور، علّت حقیقی، تنها خداوند است و هیچ مؤثّری جز او در عالم وجود ندارد؛ بلكه هیچ قوّه و توانی در دار هستی نیست، مگر آنكه به‌دست اوست و از او نشأت پذیرفته است. قرآن‌کریم سخن در این باره فراوان دارد. از باب نمونه می‌فرماید: >إِنَّ الَّذينَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ لَنْ يَخْلُقُوا ذُباباً وَ لَوِ اجْتَمَعُوا لَهُ وَ إِنْ يَسْلُبْهُمُ الذُّبابُ شَيْئاً لا يَسْتَنْقِذُوهُ مِنْهُ ضَعُفَ الطَّالِبُ وَ الْمَطْلُوبُ<[1] می‌‌فرماید: اسباب و عواملی جز خدا، که شما بر آن‌ها تکیه می‌کنید، اگر همگی مجتمع شوند، هرگز نمی‌توانند حتی یک مگس بیافرینند و اگر آن مگس چیزی از آنان برباید، نمی‏توانند آن را پس بگیرند؛ طالب و مطلوب هر دو ضعیفند. این صفت رذیله، تبعات و عواقب شومی دارد که در ادامه به برخی از آن‌ها اشاره می‌گردد. افرادی که به غیر خدا اعتماد و تکیه می‌کنند، به مفاسدی همچون غیبت، بدزبانی، کینه، نفرت، دست‌اندازی به حقوق دیگران، دنیادوستی، ذلت، از دست دادن شخصیت اجتماعی، اندوه، غم، پریشانی، ترس و اضطراب دائمی دچار می‌گردند. از این گذشته در روایات آمده است که خداوند متعال امید کسی که به غیر او امید داشته باشد را ناامید ساخته و هرکس به غیر خدا رو کند، خداوند سبحان او را به همان واگذار می‌نماید. امام جواد% می‌فرمایند: «مَنِ انْقَطَعَ إِلَي غَيرِ اللَّهِ وَكَلَهُ‏ اللَّهُ‏ إِلَيهِ»[2] راهکار نجات از این ملکۀ ناشایست، تقویت ایمان و اعتقاد و سپس، عمل بر طبق اعتقاد صحیح و عمل بر ضدّ این صفت رذیله است. انسان می‌تواند با تلقین و با مطالعۀ آیات و روایات، خود را به این باور برساند که قدرت و عظمت، از آنِ خداست و تنها باید به او توکل و تکیه و اعتماد کرد. پس از تقویت اعتقاد، نوبت عمل است و باید همۀ امور را به خداوند سبحان واگذار کرده، تنها از او مدد بجوید تا کم کم آن ملکۀ ناپسند، به ملکۀ توکّل مبدّل گردد. مداومت بر خواندن آیۀ شریفۀ >إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَ إِيَّاكَ نَسْتَعينُ<[3] یا ذکر «لاحول و لا قوّة الا بالله العلي العظيم» نیز در این زمینه مفید است و باید به‌تدریج، این اذکار، از ذکر لفظی به ذکر قلبی و بعد به ذکر عملی ارتقاء یابد. [1]. الحج، 73: «كسانی را كه جز خدا می‏خوانید هرگز [حتی‏] مگسی نمی‏آفرینند، هر چند برای [آفریدن‏] آن اجتماع كنند، و اگر آن مگس چیزی از آنان برباید نمی‏توانند آن را بازپس گیرند. طالب و مطلوب هر دو ناتوانند.» [2]. بحارالأنوار، ج ‏68، ص 98. [3]. الفاتحه، 5: «تنها تو را می‏پرستیم و تنها از تو یاری می‏جوییم.»