پيام مرجع عاليقدر حضرت
آيت الله العظمي مظاهري«مدّظلّه‌العالي»
به همايش ملّي شهروند
مسئول
«دانشگاه، امر به معروف و
نهي از منکر»
بسم‌الله الرحمن الرحيم
برگزاري همايش ملّي «شهروند مسئول» ـ که با موضوع «دانشگاه، امر به
معروف و نهي از منکر» و در آستانة ماه محرّم الحرام که ماه امر به معروف و نهي از
منکر است ـ برگزار گرديده است، ابتکاري بسيار مناسب از سوي دانشگاه آزاد اسلامي
منطقة 4 و ساير متصديان ذي‌‌ربط مي‌باشد. اينجانب ضمن تشکر و تقدير صميمانه از اين
اقدام شايسته، فرصت را مغتنم شمرده و نکاتي را يادآور مي‌شوم:
1) به تصريح قرآن کريم، برتري امّت اسلام در گرو قيام به فريضۀ بزرگ
امر به معروف و نهي از منکر و اجراء آن مي‌باشد و در حقيقت، جامعۀ اسلامي تا زماني
«امّت ممتازه» قلمداد مي‌شود که دعوت به نيکي‌ها و مبارزه با فساد را فراموش
ننمايد:
كُنْتُمْ خَيْرَ أُمَّةٍ
أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ تَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَر و
تُؤمِنونَ بِالله
و اين بدان سبب است که امر به معروف و نهي از منکر، جانمايه و عصاره و
نيز ضامن اجرايي ساير فرائض و وظائف فردي و اجتماعي است و به تعبير بلند سالار
شهيدان عليه‌السلام:
أَنَّهَا إِذَا أُدِّيَتْ
وَ أُقِيمَتْ اِسْتَقَامَتِ الْفَرَائِضُ كُلُّهَا هَيِّنُهَا وَ صَعْبُهَا
اگر اين فريضه انجام پذيرد و برپا گردد، همۀ فرائض ديگر، از آسان و
سخت، به کار بسته خواهد شد.
و حتّي در آية مبارکه‌اي که ذکر شد، امر به معروف و نهي از منکر بر
ايمان به خدا نيز مقدّم داشته شده، که نشانۀ ديگري از اهميّت و عظمت اين فريضۀ
بزرگ الهي است، چرا که اگر اين دو وظيفۀ مهم سست گردد، ريشه‌هاي ايمان نيز، به
تدريج در دل‌هاي مؤمنان سست خواهد گرديد. و از اينروست که اميرالمؤمنين امام
علي«عليه‌السّلام»، امر به معروف و نهي از منکر را در کنار اقامۀ حدود الهي، «غايت
و نهايت دين» و نيز «سبب پايداري و قوام شريعت» برمي‌شمارند.
2) نکتۀ بسيار با اهمّيت در خصوص اين دو فريضۀ بزرگ آن است که امر به
معروف و نهي از منکر از خشونت و تندي جداست و حتّي آنجا که اجراي اين دو فريضۀ الهي
به قاطعيّت و نه خشونت، يعني به اقدام عملي نيازمند باشد، اختصاص به وظائف حکومت
اسلامي پيدا مي‌کند. بنابراين چنانکه رسول خدا و ائمۀ هدي«صلوات الله عليهم
اجمعين» تصريح فرموده‌اند: در انجام اين وظيفۀ الهي که دعوت به سوي حق و مبارزة
عليه فساد است، دلسوزي و حسنِ نيّت و پاکيِ هدف، اصلي تغيير ناپذير است و اگر اين
عناصرِ انسان‌ساز از اين فريضۀ حيات بخش، جدا گردد، بدون شک اثر معکوسي پيدا خواهد
کرد، چنانکه همراهي اين عناصر با اين واجب عظيم، سرسخت‌ترين افراد را به راحتي در
برابر ارزش‌هاي اسلامي و ديني، تسليم و نرم خواهد ساخت.
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلّي الله عَليهِ وَ آلِه: لَا يَأْمُرُ
بِالْمَعْرُوفِ وَ لَا يَنْهَى عَنِ الْمُنْكَرِ إِلَّا مَنْ كَانَ فِيهِ ثَلَاثُ
خِصَالٍ: رَفِيقٌ بِمَا يَأْمُرُ بِهِ رَفِيقٌ فِيمَا يَنْهَى عَنْهُ، عَدْلٌ
فِيمَا يَأْمُرُ بِهِ عَدْلٌ فِيمَا يَنْهَى عَنْهُ، عَالِمٌ بِمَا يَأْمُرُ بِهِ
عَالِمٌ بِمَا يَنْهَى عَنْهُ
در اين بيان عرشي رسول خدا ـ که سلام و صلوات حق بر آن پيامبر رحمت و
مهرباني باد ـ تصريح شده است که تنها، کسي مي‌تواند امر به معروف و نهي از منکر را
اقامه نمايد که سه ويژگي مهمّ در او باشد. نخست آنکه: در امر و نهي خود، طريق رفق
و دوستي و ملايمت و مدارا را پيش گيرد و دوّم آنکه: در امر و نهي خود، به عدالت و
انصاف رفتار نمايد و سوّم آنکه: به آنچه امر و نهي مي‌کند، آگاه و عالم باشد. بي‌ترديد
يکي از عوامل و دلايل مهمّ ضعف اين فريضه در جامعۀ اسلاميِ امروز ما، همين است که
امر به معروف و نهي از منکر در بسياري از موارد، از اين سه ويژگي برجسته يعني
«مدارا، انصاف و آگاهي» جدا شده است و با شيوه‌هاي خشونت‌آميز، غيرمنصفانه و
جاهلانه همراه گشته است.
اسلام عزيز، دينِ مهرباني و دينِ عدالت و دينِ خردورزي است:
رَبٌّ رَحِيمٌ وَ دِينٌ
قَوِيم وَ إِمَامٌ عَلِيمٌ
اين تصويرِ اسلامِ ناب و تشيّعِ اعتدالي است که امير مؤمنان و مولاي
متّقيان«عليه‌السّلام» پيش از شهادت خود، بيان فرموده‌اند و بايد فرامین و رهنمودهای حیات‌بخش اين آئينِ حکيمانه به درستی و
به شکلی عالمانه، فهم و درک گردد و سپس به درستی و به گونه‌ای مدبّرانه، اجراء و
پیاده گردد.
3) در فرهنگ والای اسلامی، خطر ترک و سستی در اقامه فریضۀ
امر به معروف و نهی از منکر، تا بدانجاست که بی هیچ گزافه‌ای باید گفت که خطری
بزرگتر و وحشتناک‌تر از آن در مجموعة دين، ترسيم نگرديده است. در کلمات نورانی
رسول خدا و ائمۀ هدی«علیهم‌السّلام» بطور مکرّر تصریح شده است که ترک امر به معروف
و نهی از منکر، سبب بلا و عذاب و نقمت فراگیر از سوی خداوند تعالی، و عامل تسلّط و
سلطۀ اشرار و بدخواهان و باعث از میان رفتن برکت‌ها و نعمت‌های الهی و خلاصه موجب
دوری از رحمت خداوند و مشمول لعنت خدا و اولیاء خداوند خواهد بود.
امّا در این میان وظیفۀ عالمان و فرزانگان و رسالتِ نخبگان
و آگاهان، بسی بیش از دیگران است. حضرت ابی‌عبدالله الحسین«علیه‌السّلام» که خود
شهید راه اقامه امربه معروف و نهی از منکر است و با شعار:
إِنَّمَا
خَرَجْتُ لِطَلَبِ الْإِصْلَاحِ فِي أُمَّةِ جَدِّي أُرِيدُ أَنْ آمُرَ
بِالْمَعْرُوفِ وَ أَنْهَى عَنِ الْمُنْكَر
قیام حسینی را برپا نموده است، در سخنی بلند و تکان دهنده
می فرماید:
اِعْتَبِرُوا أَيُّهَا النَّاسُ بِمَا
وَعَظَ اللَّهُ بِهِ أَوْلِيَاءَهُ مِنْ سُوءِ ثَنَائِهِ عَلَى الْأَحبَارِ إِذْ
يَقُولُ: «لَوْ لا يَنْهاهُمُ الرَّبَّانِيُّونَ وَ الْأَحبارُ عَنْ قَوْلِهِمُ
الْإِثْمَ وَ أ کلِهِمُ السُّحت لَبئسَ مَا کَانوا يَصنَعونَ» وَ قَالَ:
«لُعِنَ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ بَنِي إِسْرائِيلَ عَلى لِسانِ داوُدَ وَ عيسَى
ابْنِ مَرْيَمَ ذلِكَ بِما عَصَوْا وَ كانُوا يَعْتَدُونَ، كانُوا لا يَتَناهَوْنَ
عَنْ مُنكَرٍ فَعَلُوهُ لَبِئْسَ ما كانُوا يَفْعَلُون» وَ إِنَّمَا عَابَ اللَّهُ
ذَلِكَ عَلَيْهِمْ لِأَنَّهُمْ كَانُوا يَرَوْنَ مِنَ الظَّلَمَةِ ـ الَّذِينَ بَيْنَ أَظْهُرِهِمُ ـ الْمُنْكَرَ
وَ الْفَسَادَ فَلَا يَنْهَونَهُمْ عَنْ ذَلِكَ رَغْبَةً فِيمَا كَانُوا
يَنَالُونَ مِنْهُمْ وَ رَهْبَةً مِمَّا يَحْذَرُونَ، وَ اللَّهُ يَقُولُ: «فَلا
تَخْشَوُا النَّاسَ وَ اخْشَوْن»
ای مردم از پندی که خداوند، به‌وسیله بدگویی از عالمان
یهود، به دوستان خود داده است عبرت بگیرید، آنجا که می‌فرماید: «چرا الهیّون و
علمای مذهبی، مردمان را از گفتار معصیت‌بار و حرام‌خواری باز نمی‌دارند؟ به راستی
که رفتار زشتی دارند» و نیز آنجا که می‌فرماید: «انکارورزان بنی اسرائیل، مورد
نفرین داوود و عیسی«عليهما‌السّلام» قرار گرفتند، و این کیفر، به سبب نافرمانی و
تجاوز گری آنها بود، چراکه نهی از منکر نمی‌کردند، به راستی که رفتار زشتی داشتند»
و همانا خداوند بدین سبب بر علمای یهود، خُرده گرفته است که آنان از ستمگران جامعة خود، زشتی و تبهکاری می‌دیدند،
امّا به طمع بهره‌ای که از آنان می‌بردند و نیز به سبب ترس از آنچه می‌ترسیدند،
آنان را از گناه و زشتی، نهی نمی کردند و حال آنکه خداوند می‌فرماید: «از مردم
نهراسید و از من بترسید.»
این کلام بلند و روشنگرانۀ سید و سرور شهیدان راه حق و
عدالت ـ که از صدر تا ذیل آن به آیاتِ بیّناتِ قرآنِ کریم مستند گرديده است ـ حجت
را بر همه عالمان و آگاهان و فرزانگان ديني و مذهبي تمام کرده و مسئوليت خطير آنان
را در قبال منکرات و ناهنجاري‌هاي جامعه گوشزد نموده است.
بنابر اين در جامعة اسلامي، همگان به ويژه عالمان و نخبگان
حوزه و دانشگاه موظفند که در برابر ضدارزش‌ها و منکرات گوناگون، اعمّ از اخلاقي،
اجتماعي و سياسي، به رسالت خود که دست کم تذکّر و اندرز و اعتراض و انتقاد است،
عمل نمايند و به اين وظيفه، جنبة عمومي و فراگير بخشند و توجه داشته باشند که در
اجتماع، چيزي به عنوان ضرر فردي وجود ندارد و هر زيان فردي، امکان بالقوّة تبديل
به يک آسيب جمعي و اجتماعي را داراست و اگر در مقابل ناهنجاري‌ها و منکرات کوچک و
غير فراگير، به شيوة درست، ايستادگي نشود، به زودي تبديل به زشتي‌هاي بزرگ و
فراگير خواهد شد و دامان ديگران را نيز خواهد گرفت.
و دقيقاً به همين دليل، علاوه بر آيات و روايات و دلايل
نقلي، منطقِ عقلي نيز به وجوب اين فريضة الهي، حکم مي‌کند و خِرد سليم انسان، حقِّ
نظارتِ فرد بر اجتماع و حکومت، يعني نظارت همگان بر همگان و در يک کلمه «حقّ نظارت
ملّي» را به عنوان يک حقِ طبيعيِ ناشي از پيوند سرنوشت‌ها، به رسميّت مي‌شناسد،
چرا که فطرت قويم و سليم انساني، با معروف‌ها و هنجارها، آشنا و هماهنگ است و با
منکرها و ناهنجاري‌ها، ناآشنا و ناهماهنگ است.
4) يکي از درس‌آموزترين نکات قرآن کريم ـ که بايد آن‌را به
حقّ، از لطايفِ اشاراتِ قرآني قلمداد کرد ـ آن است که خداوند متعال، در قرآن کريم،
مسألة امر به معروف و نهي از منکر و وجوب
اين فريضة عظيم را در ميانة امر به وحدت و يکپارچگي و پرهيز از تفرقه و اختلاف
قرار داده است و به اين وسيله، ملازمت و هماهنگي و همبستگي اين دو واجب بزرگ
اجتماعي را به ما القا فرموده است. آيات شريفة يکصد سوم تا يکصد دهم سورة مبارکة
آل عمران، اين لطيفة قرآني را به خوبي اشکار مي‌کند، آنجا که در ابتدا با بيان:
«وَ
اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَميعاً وَ لا تَفَرَّقُوا»
سراسر جامعة اسلامي و مسلمين را به وحدت و يکپارچگي در حول
محور خداوند تعالي فرا مي‌خواند و آنان را از تفرقه و پراکندگي، نهي مي‌کند و سپس
با امر:
«وَ
لْتَكُنْ مِنْكُمْ أُمَّةٌ يَدْعُونَ إِلَى الْخَيْرِ وَ يَأْمُرُونَ
بِالْمَعْرُوفِ وَ يَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ»
امت اسلامي را به برپاداشتن فريضة امر به معروف و نهي از
منکر دعوت مي‌کند و سپس بلافاصله، مجدّداً نهي از اختلاف و پراکندگي را مورد تأکيد
قرار مي‌دهد:
«
ِوَ لا تَكُونُوا كَالَّذينَ تَفَرَّقُوا
وَ اخْتَلَفُوا»
و پس از آن، دوباره، جامعة اسلامي را ـ که با تعبير و واژة
پرمعناي «امّت» به معناي جمعيّت واحده و متحد، از آنان نام مي‌برد ـ به فريضة بزرگ
امر به معروف و نهي از منکر فرا مي‌خواند و آنان را به سبب اجرا و عمل به اين
فريضة الهي، ممتاز و برتر از ساير امم و جوامع، قلمداد مي‌‌فرمايد:
«كُنْتُمْ
خَيْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ تَنْهَوْنَ
عَنِ الْمُنْكَرِ»
حقيقتاً اين آيات گهربار و اين لطايف دُرر بار و دقّت در
نحوة گزينش واژه‌ها و آيات، و درک و فهم ساختار اين آيات بيّنات، دواي درد بزرگ
امروز جامعة ماست.
«اختلاف» و «تفرقه»، اين دو عنصر فرسايشگر و بلکه بنيان‌کن
جامعة اسلامي که با کمال تأسّف، امروز در داخل کشور ما و در ميانة امّت اسلامي ما،
ظهور و بروز روز افزوني پيدا کرده است، جز با احياء و اقامة فريضة امر به معروف و
نهي از منکر، مرتفع نخواهد شد. قرآن کريم به ما مي‌آموزد که اين واجب حيات بخش،
تنها پوشش مناسب اجتماعي براي محافظت و صيانت از اتحاد و وحدت جامعة اسلامي است و
اگر اين فريضة مهم به سستي گرايد، عوامل مختلفي که دشمنِ بقاي وحدت اجتماعي و يکپارچگي ملّي هستند، به سان موريانة ناپيدا
و مخرّبي، جامعة اسلامي را از درون به چالش کشانده و نابود مي‌نمايد.
برادران و خواهران گرانقدر، امروز، حفظ «وحدت اجتماعي» بدون
«نظارت عمومي» ممکن نيست. امّت اسلامي بايد به تعاليم زندگي بخش و خصوصاً ارزش‌هاي
اخلاقي و معنوي و انسان ساز اسلام عزيز، بازگشتي دوباره کند و با بهره‌گيري از اين
فرائض نوراني، به ويژه فريضة امر به معروف و نهي از منکر، از ظلمت اختلافات و
تاريکي تفرقهها، خود را بيرون آورد و بايد توجه داشته باشيم که مسئوليّت همة ما
به ويژه نخبگان و فرهيختگان، خصوصاً عالمان حوزه و دانشگاه و نيز مسئولان و مجريان
امور، در قبال اسلام و انقلاب اسلامي و امام راحل عظيم‌الشّأن«قدّس‌سرّه‌الشريف» و
خون‌هاي مقدّس شهيدان، مسئوليتي بس سنگين و وظيفه‌اي بس خطير است:
«يا
أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ حَقَّ تُقاتِهِ وَ لا تَمُوتُنَّ
إِلاَّ وَ أَنْتُمْ مُسْلِمُون»
از خداوند متعال با تضرّع و ابتهال، خاضعانه و خاشعانه
مسألت مي کنيم و او را به حقّ اسماء و صفات مقدّسه‌اش و به حقِّ رسول خدا و ائمه
هدي«عليهم‌السلام» و به خون‌هاي مطهّر شهيدان از صدر اسلام تا عاشوراي حسيني و از
عاشورا و کربلا تا نهضت مقدّس و انقلاب عزيز اسلامي، سوگند مي‌دهيم تا همة ما را
به وظايف سنگينمان در اين جهت آشنا فرمايد و ما را در عمل به اين وظايف خطير،
توفيق روز افزون عنايت کند و اسلام عزيز و انقلاب شکوهمند اسلامي را که يادگار
امام عظيم‌القدر«رضوان‌الله‌تعالي‌عليه» است از اختلافات و تفرقهها، مصون بدارد و
به همة ما توان و توفيق احياء و اقامة فريضة امر به معروف و نهي از منکر و تواصي
به حق را عطا فرمايد. انَّه وليّ النِعَم
والسلام عليکم و رحمة الله و برکاته
27 ذي‌الحجة الحرام 1430
24/9/1388
حسين المظاهري
