اگر كسي زميني را تحجير نموده و در ساخت يا آباداني آن اهمال كند؛ حكمش چيست؟

مرحوم محقق در «شرايع» مي فرمايد: در چنين صورتي حاكم زمين را از او گرفته و به ديگري مي دهد تا آنرا آباد كند و صاحب جواهر نيز ادعاي عدم خلاف كرده و از شيخ طوسي و شهيد اول و دوم و علامه... اين حكم را نقل مي كند و دليل همه اين فقهاء «قبح تعطيل الارض» است يعني اينكه زميني بي كار بماند و هيچ استفاده اي از آن نشود، قبيح است. اما آيا حاكم و فقيه از روي ولايتش چنين كاري را مي كند يعني زمين را از دست شخص بگيرد و به ديگري بدهد و يا اينكه از روي مقام قضاوت چنين حكمي را اجراء مي كند؟

در صورت اول معنايش اين است كه حق شخص اول كه زمين را تحجير كرده و در آباداني آن اهمال مي كند، محفوظ است اما مقام ولايت بخاطر مصلحت نظام اسلامي و بخاطر قبح تعطيل ارض آنرا از او گرفته و به ديگري مي دهد. اما در صورت دوم معنايش اين است كه حق شخص اول به طور كلي به واسطه اهمال از بين مي رود و حاكم از باب قضاوت آنرا به ديگري مي دهد چه آنكه وظيفه قاضي اين است كه حق افراد را به آنها بدهد و حقي كه دست ديگران است، به اهلش باز گرداند.

چنين به نظر مي رسد كه مقام قضاوت حاكم است كه اين كار انجام مي شود نه از روي ولايت و مؤيد اين ادعا نيز بناي عقلاء است زيرا نزد عقلاء هم همينطور است كه اگر كسي زميني را تحجير كرده و در آبادي آن اهمال مي كند، به طور كلي حقش از بين رفته و ديگران مي توانند آن را تصرف كنند لكن براي دفع هرج و مرج و تشاح و مشاجرات، اين وظيفه را اجرا مي كند. بلي، استصحاب بقاء حق، دلالت مي كند كه كار حاكم از باب حكومت است نه قضاوت.