خداوند متعال از سر رحمت، لطف و مهرباني خويش، اشتياق فراواني نسبت به بازگشت و توبة بندگان دارد. از اين رو در قرآن کريم براي توبه، بالاترينِ تشويق‌ها را به کار مي‌گيرد و مکرّراً بندگان را به سمت خويش فرا مي‌خواند و آنان را به پيوستن به رحمت بي‌منتهاي الهي ترغيب مي‌نمايد.

پروردگار عالم، علاوه بر اينکه با بندگان خود عهد کرده که گناهان توبه‌کننده را بيامرزد و او را به محض بازگشت، مورد عفو خويش قرار دهد، به کسي که توبة واقعي نمايد، يا تصميم آن را داشته باشد، سلام و درود مي‌فرستد:

>وَ إِذا جاءَكَ الَّذينَ يُؤْمِنُونَ بِآياتِنا فَقُلْ سَلامٌ عَلَيْكُمْ كَتَبَ رَبُّكُمْ عَلي‏ نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ أَنَّهُ مَنْ عَمِلَ مِنْكُمْ سُوءاً بِجَهالَةٍ ثُمَّ تابَ مِنْ بَعْدِهِ وَ أَصْلَحَ فَأَنَّهُ غَفُورٌ رحيم<^[1]

و چون کساني که به آيات ما ايمان مي‌آورند نزد تو آيند، بگو: سلام بر شما، پروردگارتان رحمت را بر خود مقرر داشته، که هر کس از شما به ناداني عمل بدي کند آن‌گاه بعد از آن توبه کند و به اصلاح (کار خود) پردازد بي‌ترديد خداوند بسيار آمرزنده و مهربان است.

به راستي چه خداي مهربان و بزرگواری که علاوه بر بخشش بندة گناه‌کار، به او سلام هم می‌کند. خداي‌ سبحان‌ بنده‌اي‌ را كه‌ در پيشگاهش حالت‌ تضرّع‌ و سرافكندگي‌ دارد، دوست‌ ‌دارد و در قرآن‌ شريف،‌ علاوه‌ بر اظهار محبّت‌ به‌ او، وي‌ را مطهّر مي‌داند و يه اين ترتيب، بهترين‌ درجه‌ را به‌ او عطا فرموده‌ است‌:

>ان‌ِّ اللهَ يُحب‌ُّ التِّوّابين‌َ وَ يُحب‌ُّ الْمُتَطَهَّرين<^[2]‌

خداوند توبه‌ كاران‌ و پاكيزگان‌ را دوست‌ مي‌دارد.

به‌وسيلة توبه، خداوند رحمان و رحيم، پروندة سیاه و پر از گناه انسان را به پروندة درخشانِ پر از حسنات مبدّل می‌سازد:

>إِلاَّ مَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ عَمَلاً صالِحاً فَأُوْلئِكَ يُبَدِّلُ اللَّهُ سَيِّئاتِهِمْ حَسَناتٍ<^[3]

مگر كسى كه توبه كند و ايمان آورد و كار شايسته كند. پس خداوند بدي‌هايشان را به نيكي‌ها تبديل مى‏كند.

افزون بر اين، گناه هرچه بزرگ و فراوان باشد، رحمت و عفو خداوند از آن بزرگ‌تر است و خدا وعده داده است که همة گناهان را می‌بخشد:

>قُلْ ياعِبادِيَ الَّذينَ أَسْرَفُوا عَلي‏ أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَميعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحيمُ<^[4]

بگو: اى بندگان من كه بر خويشتن زياده‏روى روا داشته‏ايد، از رحمت خدا نوميد نشويد. در حقيقت، خدا همة گناهان را مى‏آمرزد، كه او خود آمرزنده مهربان است.

نکتة ظريف ديگري که در بحث توبه وجود دارد و حاکي از شدّت شوق و رغبت حق‌تعالي نسبت به توبة بندگان است، اينکه در هر توبة بنده، دو توبه از خداوند تبارک و تعالي وجود دارد. استاد بزرگوار ما علامة طباطبايي) جملة اميدوار كننده‌اي داشتند كه بسيار مورد تأکيد ايشان بود و در تفسير الميزان نيز كراراً اين جمله را به‌كار برده‌اند.[5] ايشان مي‌فرمود: «توبة العبد محفوفة بتوبتين من الله سبحانه»؛ توبة بندة گناه‌كار، ميان دو توبه از خداوند سبحان پيچيده شده است.

قرآن کريم، در آياتي به اين نکته اشاره مي‌فرمايد كه خداوند منّان، براي بندة گنه‌كارش دو توبه دارد،^[6] يعني گنه‌كار يك مرتبه و خداوند دو مرتبه توبه مي‌نمايد. اوّلين توبة خداوند سبحان وقتي واقع مي‌شود که توفيق توبه را به بندة خويش عطا مي‌فرمايد و توبة دوّم هنگام پذيرش توبة بنده از سوي حق‌تعالي صورت‌ مي‌پذيرد.

تا كه از جانب معشوقه نباشد كششي            كوشش عاشق بي‌چاره به جايي نرسد

تا وقتي توفيق و هدايت از جانب خداوند مهربان نباشد، بندة گنه‌كار نمي‌تواند خدا، خدا، بگويد و باز گردد و توبه كند:

>وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَ رَحْمَتُهُ وَ أَنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ حَكيمٌ<^[7]

و اگر فضل و رحمت خدا شامل حال شما نبود و اين‌كه او توبه‏پذير و حكيم است، [رسوا مى‏شديد].

در جريان جنگ تبوك، سه نفر از اصحاب پيامبر اكرم$ تخلّف كردند و از روي سستي و تنبلي، به جهاد نرفتند. پس از بازگشت پيغمبر اكرم$ و اصحاب از جنگ، آن سه نفر به استقبال آمدند. پيامبر$ فرمودند: «هيچ كس با اين سه نفر حرف نزند!» آن سه نفر در يك حَصر عجيب اجتماعى قرار گرفتند و وضعيّت آنها به‌گونه‌اي شد كه حتّي همسر و فرزندانشان نيز با آن‌ها سخن نگفتند و از آن‌ها دوري كردند. پس از گذشت چند روز از اين قضيّه، مدينه بر آنها تنگ شد و احساس كردند كه با اين وضعيّت، نمي‌توانند زندگي كنند. قرآن کريم در اين باره مي‌فرمايد:

>وَ عَلَي الثَّلاثَةِ الَّذينَ خُلِّفُوا حَتَّي إِذا ضاقَتْ عَلَيْهِمُ الْأَرْضُ بِما رَحُبَتْ وَ ضاقَتْ عَلَيْهِمْ أَنْفُسُهُمْ وَ ظَنُّوا أَنْ لامَلْجَأَ مِنَ اللَّهِ إِلاَّ إِلَيْهِ<

و نيز بر آن سه نفرى كه (از همراهى با سپاه تبوك) بر جاى مانده بودند  تا آن گاه كه روى زمين با همه پهناوريش بر آنها تنگ شد و دل‏هايشان از خودشان به تنگ آمد و دانستند كه هيچ پناهگاهى از خدا جز به سوى او نيست.

آن سه نفر به خطاي خويش پي بردند و دريافتند که به جز درگاه خداوند متعال، پناهي ندارند. وقتي چنين شد، خداوند نيز با رحمت خود به ايشان بازگشت فرمود و در واقع، توفيق توبه به آنان عطا نمود: 

>ثُمَّ تابَ عَلَيْهِمْ لِيَتُوبُوا إِنَّ اللَّهَ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحيمُ^[8]<

 پس به آنان توبه داد، تا توبه كنند. بى ترديد خدا همان توبه‏پذير مهربان است.

آن سه نفر که نجات خود را در توبه يافتند، به بيابان رفتند و‌ مدّتي گريه و ناله و زاري کردند و پشيماني خود را ابراز نمودند، تا پروردگار متعال توبة آنان را پذيرفت.[9]

بنابراين از آيات قرآن کريم به روشني استفاده مي‌شود‌ که خداوند متعال، مشتاق بازگشت بندگان به سوي خويش است و براي اين بازگشت، آنان را به اشکال و صور گوناگون تشويق مي‌نمايد.