پيام مرجع عاليقدر حضرت آية الله العظمي مظاهري «مدظله العالي»
بـه دوّمين همايش بزرگداشت سده مشروطيّت
دانشگاه آزاد اسلامي تبريز
برگزاري دوّمين همايش بزرگداشت سده مشروطيّت به همّت دانشگاه آزاد اسلامي تبريز كه همزمان با سالروز شهادت فقيه تاريخ ساز مرحوم آية الله شهيد شيخ فضل الله نوري(ره) تشكيل گرديده، فرصت مغتنمي براي بازخواني و تحليل دوباره حوادث بسيار مهم‌ّ نهضت مشروطيّت است. نهضتي كه بي ترديد يكي از نقاط عطف تاريخ معاصر ايران و اسلام است و به رغم گذشت يكصد سال از آن و ارائه كتب و تأليفات گوناگون پيرامون آن، هنوز پاره‌اي از زواياي داراي اهميّت فكري و اجتماعي و تاريخي اين نهضت بزرگ در پرده ابهام قرار دارد؛ و از اينرو ضرورت استمرار فعّاليّت‌هاي پژوهشي و تحقيقاتي در خصوص اين حادثه تاريخ ساز همچنان به قوّت خود باقي است، بويژه كه در اين ميان پاره‌اي تحليل‌ها و اظهارات تاريخي با جهت‌گيري‌هاي خاص‌ّ ارائه گرديده و يا در حال ارائه است كه مشتمل بر نظريه‌پردازي‌هاي خلاف واقع و تحميل ذهنيّات روشنفكر مآبانه بر حاق‌ّ واقعيّات مسلّم تاريخي است. از جمله اين تحليل‌هاي ناروا متّهم ساختن شخصيّت كم نظير و فقيه مجاهد مرحوم آية الله شيخ فضل الله نوري(ره) به طرفداري از استبداد و مخالفت با آزادي است، كه حقّاً يكي از روشن‌ترين افترائات تاريخي است.
بررسي نظرات و آراء شيخ شهيد(ره) به خوبي نشان مي‌دهد كه اساساً ارزش حكومت و سياست در نگاه آن بزرگوار، به ميزان مقابله با استبداد و خود كامگي داخلي و جلوگيري از سلطه استعمار بيگانه، بستگي دارد و از اينرو ديدگاههاي عالمانه آن فقيه روشن بين در مسائلي نظير آزادي، مساوات، قانون اساسي و مجلس شورا بايد مورد دقّت و توجّه دوباره قرار گيرد.
آنچه دغدغه اساسي شيخ شهيد و ديگر علماء و رهبران ديني عصر مشروطه بود، حفظ اصول و مباني شرع مقدّس و عدم تخطّي از آن بود و بدين منظور اقدامات فكري و عملي مهمّي نظير تنظيم و تلاش براي تصويب لايحه نظارت مجتهدان طراز اوّل بر مصوّبات مجلس شورا را به انجام رسانيدند. اين لايحه كه توسّط مرحوم آية الله شيخ فضل الله نوري به مجلس ارائه شد، حاكميّت احكام اسلام بر نظام حقوقي و سياسي كشور را از طريق نظارت و بررسي فقها و مجتهدان بزرگ، محقّق مي‌ساخت و اين در حقيقت، يكي از اهداف و آرمانهاي با اهميّت نهضت عدالتخانه بود. اين لايحه به رغم مخالفت‌هاي غرب گرايان آن دوره، به عنوان اصل دوّم متمّم قانون اساسي به تصويب رسيد و مراجع و علماء نجف اشرف نيز همانند مرحوم آية الله العظمي آخوند خراساني(ره) كه آن بزرگوار هم يكي از رهبران فكري نهضت مشروطيّت است، اين اصل را محافظ اسلاميّت و مشروعيّت مجلس شوراي ملّي، قلمداد كردند و نام «اصل ابديّه» را بر آن گذاردند. همچنين يكي از نكات مهمّي كه در بينش تاريخي امام راحل عظيم الشأن «اعلي الله كلمته» درباره نهضت مشروطه، حائز اهميّت است، دفاع از همين مواضع اسلام‌خواهانه شيخ شهيد است.
اساساً بايد گفت كه روحانيّت و مرجعيّت شيعه در تاريخ معاصر ايران و اسلام سه جهت گيري اصولي را در كارنامه رهبري و مبارزاتي خود به نحو كاملاً روشن و برجسته به ثبت رسانيده‌اند. اوّل: مقابله با ظلم و استبداد داخلي، دوّم: مبارزه با سلطه استعمار خارجي، و سوّم: جلوگيري از انحراف مسير اين مبارزات از طريق حفظ و تطبيق چارچوبه‌هاي سياست و حكومت با مباني اسلام و شرع مقدّس. در حقيقت تمام تلاش فقهاء بزرگوار و نهاد عظيم الشأن مرجعيّت و رهبري، براي حفظ و ارتقاء و گسترش ديانت ملّت و مشروعيّت حكومت بوده است و بدين جهت، نقش تعيين كننده حوزه‌هاي علميّه در همه عرصه‌هاي عدالت خواهي و آزادي طلبي در تاريخ معاصر اسلام و ايران، نقشي بي بديل و منحصربه‌فرد است. و آنچه موجب ابراز پاره‌اي نظرات و تحليل‌هاي نادرست تاريخي در خصوص افكار و آراء و اقدامات فقهاء بزرگ و رهبران ديني قيامها و نهضت‌هاي آزاديخواهانه شده است، يا از سر جهل و يا از سَر غرض ورزي با همين اصل حاكميّت ارزشهاي اسلامي است.
نگاهي هر چند گذرا به تاريخ مجاهدات و مبارزات علماء شيعه به خوبي نشان مي‌دهد كه اهداف و آرمانهاي آنان، كاملاً يكسان و واحد بوده است. همان سه جهت‌گيري اصولي، بعدها در قيام بزرگ ملّت ايران به رهبري امام راحل عظيم الشأن ـ كه به حق‌ّ سرآمد فقيهان جامع علم و عمل و جهاد بود ـ خود را در قالب يك شعار بزرگ اسلامي و ملّي نشان داد و آن شعار هميشه جاويد «استقلال، آزادي، جمهوري اسلامي» است. آرمان واحد رهبران ديني نظير شيخ شهيد، استقلال ملك و ملّت از سلطه بيگانگان و آزادي مردم از استبداد داخلي و حفظ موازين اسلام بوده است. به بيان ديگر هدف نهايي «اسلام و دين» است و اجراء كننده آن «جمهور ملّت و مردم» و مسير حركت هم با «استقلال و آزادي» از استبداد و استعمار تعيين مي‌شود.
مسير انحراف و تيرگي نهضت مشروطيّت نيز از آنجا آغاز شد كه با نفوذ دشمنان و بدخواهان، اين اصول مهم‌ّ، خدشه دار گرديد و لذا شيخ شهيد و يارانش بطور جدّ اين سئوال را مطرح كردند كه چرا و چگونه است كه استعمار بريتانيا، اين همه براي استقرار مشروطه دل مي‌سوزاند و سفارت انگليس، سفره‌اش را پيش پاي مشروطه خواهان پهن مي‌كند؟ حوادثي از اين دست كه باعث خروج نهضت مشروطه از دايره اوّليّه خود شد، عملاً شكست و ناكامي اين قيام بزرگ اسلامي و ملّي را رقم زد و به تعبير ديگر، مشروطه‌اي كه توسّط علماء بزرگ و توده‌هاي مردم مسلمان، با آرمان ضديّت با استعمار و استبداد، بنا نهاده شده بود، توسّط روشنفكران وابسته به غرب و بيگانه به انحراف و تباهي كشيده شد.
اينك تاريخ مشروطه با همه فراز و نشيب‌ها و دستاوردها و ناكامي‌هايش در پيش روي ماست تا به حكم «فاعتبروا يا اُولي الابصار» از آن درس و عبرت بگيريم.
اميد است برگزاري اين همايش به تبيين هرچه بهتر آراء و نظرات شيخ شهيد و نقش سازنده و تأثير گذار او در نهضت مشروطيّت ـ كه تا پاي دار و تقديم جان، ادامه يافت ـ كمك نمايد. و در اين صورت، نشست حاضر، دستاورد بزرگي خواهد داشت. ان شاء الله.
والسلام عليكم و رحمة الله و بركاته